Sırf bira yüzünden bir halk isyanı çıkabilir mi? Telaşa mahal yok, memleketteki güncel bira fiyatları değil konumuz, mevzu tarihi bir hadise ve sorunun tam cevabı; “çıkabilir, hatta çıkmışlığı da vardır” şeklinde.
Bundan tam 181 yıl önce, 1842’de bugünkü Çek Cumhuriyeti’nin Plzeň kentinde halk belediye binasının önünde toplanıp tonlarca birayı yere dökmüş. Sebep mi? Şehrin kooperatif olarak işleyen bira fabrikasının ürettiği biralar o kadar lezzetsizmiş ki sonunda ahalinin canına tak etmiş. Öfkenin şiddetini şuradan anlayabiliriz, fabrikanın üretim şefi can korkusundan apar topar Plzeň’i terk etmiş.
Hikayenin sonu ilginç. Kent yönetimi Bavyera’dan yeni bir deneyimli bira üretim uzmanı getirterek isyanı bastırmış. Bavyeralı Uzman Joseph Groll kolları sıvayıp açık renkli malt ve alt mayalama yöntemi kullanımına karar verip, kaynama işleminden sonra birayı düşük sıcaklıkta dinlenmeye bırakmış. Sonuç sadece kent halkı için değil, tüm dünya için mühim bir eşik. Çünkü bugün dünyanın dört bir yanında içilen biraların yüzde 85’ini oluşturan Plzeň tarzı, yani ‘pilsen’ çıkmıştır ortaya.
Rick Kempen’ın 2017’de kaleme aldığı kitabı ‘Bira’, keyifli bir bira sohbetinde dostlarla kadeh kaldırırken paylaşabilecek onlarca benzer ilginç bilgiyle dolu. Kendisi bir bira uzmanı. Kitabın Türkçe baskısında kullanılmamış ama orijinal kapakta bir de alt başlık var: ‘Günümüz bira alemine çıkan yol.’
Kitap tam da bu alt başlıkta bahsedilen ‘yol’u tarif ediyor. Biranın tarım devrimi ertesinde Mezopotamya topraklarında ilk kez keşfedildiği günlerden günümüze gelene dek geçirdiği evreleri, günlük hayata etkilerini; toplumsal ve ekonomik ilişkiler değişim gösterdikçe, insanlığın her daim çok sevdiği içeceğin de yeniden nasıl şekillendiğini su gibi akan, hiç duraksamayan sade bir dille anlatıyor.
KLEOPATRA, BİRAYA YÜKSEK VERGİ KOYDU
Yazarın da bir yerde vurguladığı gibi; insan medeniyetinin avcı-toplayıcılıktan tarım toplumuna geçişinin belki de en önemli simgelerinden biri bira. Ticarette henüz takas ekonomisi geçerliyken, ödeme aracı olarak para niyetine bira kullanılmaya başlanmıştı mesela. Önce Sümerler, ardından Mısırlılar işçi ücretlerini birayla ödediler. Romalılara karşı girişilen savaşların masrafını çıkarabilmek için biraya yüksek vergi koymayı akıl eden Kleopatra, devlet ekonomisini çekip çevirebilmek için bu görece ucuz, popüler halk içkisinin satışından kamu maliyesine katkı sağlamayı akıl eden günümüzde de halen mevcut liderlerin ilkiydi mesela.
Bira, Rick Kempen, Çevirmen: Mustafa Özen, Kolektif Kitap, 2018. BİRA, KAMA SUTRA KİTABINI HATMETMEMİŞ BİR SEVGİLİ
Kempen, kelimenin tam anlamıyla bir bira sevdalısı. Şarabı sadece misyoner pozisyonunda sevişmeyi bilen birine benzetirken, birayı kama sutra kitabını hatmetmiş bir sevgiliyle eş tutması da bu yüzden. Kitabında meftunu olduğu bu içeceğin tarihsel yolculuğunu sosyal ve kültürel yansımalarıyla anlatırken zaman içinde üretim yöntemlerinin çeşitlenmesini, farklı coğrafyalarda farklı stillerin ortaya çıkışlarını ve bunların sebeplerini de ortaya koyuyor. Ve elbette, bugün hiçbirimiz neye benzediğini bilmesek de bira şişelerinin üzerinden adına aşina olduğumuz şerbetçi otunun devreye girmesinin bira tarihini nasıl ikiye ayırdığını, neden çok önemli olduğunu çok güzel izah ediyor.
Yanlış anlama olmasın; kitap sadece tarihten bahsetmiyor. Gastronomi ve bira gustosu da içerikte önemli bir yer tutuyor. Hangi bira; ne zaman, ne ölçüde, nasıl içilir, nasıl tadılır? Ya da hangi birayla yanında eşlikçi olarak ne yenir? Yahut hangi yemekte hangi bira ne şekilde servis edilebilir? İşin bu tarafının ne kadar detaylı incelendiğini anlatabilmek için şu örnek yeterlidir herhalde: Kitabı bitirdiğinizde kakaolu pudingle mükemmel uyum gösteren biranın hangisi olduğunu bile öğreniyorsunuz. Kempen ayrıca vejetaryen ve veganları da unutmamış, hangi biralardan uzak durmaları gerektiğini anlatmayı da ihmal etmemiş.
Son olarak o kaçınılmaz konu, bira ile göbek ilişkisi var elbette: Bira şişmanlatır mı? Kempen birayı, koladan diğer muhtelif alkollü içkilere dek her tür içecekle mukayese ederek inandırıcı bir sonuca da varıyor. Detayları okuyabilirsiniz ama kestirmeden sonucu söyleyip merakınızı giderelim: Bira içmeye düşkün ve göbekli bir insansanız, bel nahiyenizdeki kilonun sorumlusunu biranın kendisinde değil başka yerlerde aramalısınız, çünkü emin olun bira şişmanlatmaz!
